Về tình bạn

Một trong những trải nghiệm phong phú nhất về ân sủng mà chúng ta có thể có ở đời này, chính là trải nghiệm tình bạn.

Các tự điển định nghĩa tình bạn là mối quan hệ tình cảm qua lại, với một mối liên kết phong phú hơn sự xã giao bình thường. Rồi các định nghĩa liên kết tình bạn với những từ ngữ như: ân cần, yêu mến, cảm thông, cảm thương, thành thật, vị tha, trung thành, thông hiểu, an ủi, và tin tưởng. Những người bạn vui vẻ khi bên nhau, bày tỏ cảm xúc của mình với nhau, và phạm sai lầm mà không sợ người kia phán xét.

Định nghĩa như thế là bao quát, nhưng để hiểu rõ hơn sự tốt đẹp đích thực của tình bạn, thì cần giải nghĩa nhiều điều bên trong định nghĩa đó.

Trước hết, như xác nhận của Phái Khắc kỷ Hy Lạp và được thể hiện rõ ràng trong linh đạo Kitô giáo, tình bạn đích thực chỉ có thể có giữa những người nhân đức. Một băng đảng không phải là một nhóm bạn, nhiều nhóm hệ tư tưởng cũng thế. Tại sao vậy? Vì tình bạn cần đem lại ân sủng và ân sủng chỉ có thể có trong nhân đức.

Tiếp theo, tình bạn không chỉ là nhân văn đơn thuần, mà là nhân văn tuyệt vời. Tình bạn đích thực là nhập vào dòng chảy của tình yêu và sự sống bên trong Thiên Chúa. Kinh thánh cho chúng ta biết, Thiên Chúa là tình yêu, nhưng cụ thể là một từ Hy Lạp “agape”, một từ được dùng cho gia đình, cộng đoàn, hay người chia sẻ cuộc sống. Vì vậy, “Thiên Chúa là tình yêu” có thể được diễn dịch thành: Thiên Chúa là gia đình, Thiên Chúa là cộng đoàn, Thiên Chúa là chia sẻ sự hiện hữu, và bất kỳ ai chia sẻ sự hiện hữu của mình trong một cộng đoàn và tình bạn, thì dự phần vào dòng chảy sự sống và tình yêu trong Ba Ngôi Thiên Chúa.

Nhưng không phải lúc nào cũng thế. Tình bạn và gia đình có thể có nhiều dạng. Parker Palmer, ngòi bút phái Quaker đương thời, đã nói rằng: “Nếu đến đây trong thành tín thì bạn đem phúc lành lớn lao đến đây.” Ngược lại, Rumi, nhà thần nghiệm phái Sufi, đã viết: “Nếu đến đây trong bất tín thì bạn đem tai họa lớn lao đến đây.” Gia đình và cộng đoàn có thể đem lại hoặc chặn đường ân sủng. Nhóm của chúng ta có thể là một nhóm đầy yêu thương và ân sủng, hoặc có thể là một nhóm đầy hận thù và tội lỗi. Chỉ có nhóm đầu tiên mới được gọi là tình bạn. Theo thánh Âugutinô, tình bạn là vẻ đẹp của linh hồn.

Một tình bạn trao đi mạng sống và sâu sắc, thì khó thực hiện và hiếm thấy. Tại sao lại thế? Chúng ta đều khao khát có tình bạn như thế tận sâu thẳm tâm hồn, vậy tại sao lại khó tìm ra nó như vậy? Ta đều biết vì sao: Chúng ta khác nhau, chúng ta là độc nhất vô nhị, và cẩn trọng một cách hợp lý về việc trao phó tâm hồn mình cho ai đó. Và thật không dễ để tìm được một tri kỷ, để có được sự đồng cảm và tin tưởng. Cũng không dễ để duy trì tình bạn khi đã tìm được nó. Để duy trì tình bạn cần có sự tận tâm sắt đá, vốn không phải là điểm mạnh của chúng ta vì tâm thần chúng ta và thế giới này luôn mãi chuyển vần. Hơn nữa, thời nay, tình bạn thực sự không phải lúc nào cũng là tình bạn đích thực.

Cuối cùng nhưng không kém quan trọng, tình bạn thường bị cản trở và phá hoại vì tính dục và căng thẳng tính dục. Đây là sự thật đơn thuần, một sự thật thuận theo tự nhiên và theo nền văn hóa của chúng ta cũng như mọi nền văn hóa khác. Tính dục và tình dục, dù về lý tưởng, chúng nên là căn cứ cho một tình bạn thâm tình, lại thường là nguyên do chính cản trở tình bạn đó. Hơn nữa, trong nền văn hóa xem trọng tình dục hơn là tình bạn, thì tình bạn thường bị xem là một thứ phụ trợ, một thứ hạng hai xếp sau tình dục.

Nhưng trong khi đặc nét văn hóa là thế, nhưng nó không phải là khao khát sâu trong lòng chúng ta. Chúng ta khao khát một điều gì đó sâu sắc hơn tình dục (hoặc khao khát một tình dục triển nở viên mãn hơn.) Trong chúng ta có một khao khát thâm sâu (một khao khát tình dục sâu sắc hơn hay khao khát một điều còn vượt trên tình dục), khao khát có một tri kỷ, một người chung chăn gối về tinh thần. Còn hơn khao khát một đối tác tình dục, chúng ta khao khát một đối tác tinh thần, và dù hai khao khát này không buộc phải loại trừ nhau, nhưng chúng rất khó để kết hợp với nhau.

Tình bạn, cũng như tình yêu, luôn có phần nào bí ẩn, phần nào đó mà chúng ta không thể hiểu được. Trong mọi nền văn hóa, đều có đấu tranh để hiểu được điều này. Và một phần lý do nằm ở nhân tính của ta. Viên ngọc quý không dễ tìm mà cũng không dễ giữ. Tình bạn thực sự là một điều của đời sau được tìm thấy trong đời này, dù không bao giờ là hoàn hảo. Các yếu tố văn hóa và tôn giáo luôn làm cản trở tình bạn, và sự căng thẳng tính dục tràn ngập cũng thế.

Đôi khi các nhà thơ có thể chạm đến những điều mà hàn lâm học thuật không làm được, và tôi xin đưa ra những thấu suốt của một nhà thơ về mối quan hệ qua lại giữa tình bạn và tình dục. Rainer Marie Rilke cho rằng, tình bạn thường là một trong những điều cấm kỵ nhất của một nền văn hóa, nhưng nó vẫn luôn là đích đến cuối cùng. “Trong một tình yêu hạnh phúc sâu sắc giữa hai người, cuối cùng bạn có thể là người bảo vệ yêu thương cho sự cô tịch của người kia. …Phải thừa nhận, tình dục vô cùng mạnh mẽ, nhưng dù cho nó có mạnh mẽ, đẹp đẽ và kỳ diệu đến mấy, Nếu bạn trở thành người bảo vệ yêu thương cho sự cô tịch của người kia, thì tình yêu sẽ dần chuyển thành tình bạn.”

Còn Montaigne thì khẳng định rằng: “Kết cuộc của tình bạn có lẽ còn quan trọng hơn tình yêu. Những biểu lộ của tuổi trẻ phải triển nở và chín muồi thành một sự gì đó bất diệt.”

J.B. Thái Hòa dịch